Archivo de la categoría: Sin categoría

OS COLÓN NA DOCUMENTACIÓN GALEGA

Hai uns anos tivemos a oportunidade, a petición da asociación Cristobal Colón Galego, de estudar a fondo os documentos que falan da presencia na Pontevedra baixomedieval dunha familia de apelido Colón.

Eran, na súa maioría, escrituras descubertas e estudadas hai máis dun século por Celso García de la Riega; por motivos alleos á veracidade das escrituras e aos feitos que relatan, a hipótese deste erudito foi descartada e contrariada por un informe elaborado por Eladio Oviedo y Arce.

Pasado o tempo e con el as emocións e as enemizades dos protagonistas, encargousenos a revisión deses materiais á luz da súa materialidade e dos avances da ciencia histórica neste último século.

E así procedemos á consulta dos orixinais que presentou de la Riega, que son un conxunto de escrituras dadas en Pontevedra no século XV e primeiros anos do XVI nas que se citan diversas persoas de apelido Colón e que parecen pertencer á mesma familia.

A partir da metodoloxía da paleografía e a diplomática, dos coñecementos que hoxe temos sobre o galego medieval e dos sucesos daquel tempo fixemos un estudo atento das escrituras.

As nosas conclusións confirmaron o que outros informes viñan apuntando sobre o tema desde outros enfoques:

  • As escrituras presentadas por C. de la Riega son auténticas sendo un dos elementos da súa autenticidade o feito de estaren inseridas en libros que rexistran escrituras en orde cronolóxica. Son algo parecido ao que hoxe chamamos actas, nas que unha noticia vai inserida a continuación doutra e antes da seguinte.
  • Os volumes que conteñen eses documentos son auténticos, pola súa tradición e custodia ininterrompida e por estaren asinados polos notarios públicos asistentes ao outorgamento dos asuntos de que se trata.
  • Nada na súa materialidade fai pensar nunha inserción ou manipulación.
  • Sí hai nalgunhas escrituras evidencia dunha man posterior que reescribiu letras puntualmente. Os informes complementarios indican que non se corrixiu ou manipulou o texto orixinal senón que se remarcou para que resultasen mais lexibles as letras presentes.
  • As escritura, redacción e tenor documental, marcas de autenticación etc. coinciden coas que estaban en uso na Galicia e na Pontevedra do seu tempo.

En resumo, os documentos de Celso García de la Riega son auténticos e certifican a presencia dunha familia de apelido Colón na vila de Pontevedra na segunda metade do século XV.

Iso si, non documentan a ningún Cristovo/Cristobal polo que non é posible afirmar desde os datos dispoñibles e o seu estudo científico que os nosos Colón estean na orixe do Almirante.

=> Os resultados do noso estudo foron publicados nun congreso especializado pouco despois. Tendes  na Factoría dehistoria unha copia do arquivo.

=> E esta entrevista, ao fío dun estudio feito en 2019, publicada no Faro de Vigo

Cidades no tempo

A semana pasada inaugurouse a exposición Vigo no Tempo, a cuaCartel publicitario. M do Mar de Vigorta mostra da serie Cidades no Tempo que é froito da colaboración da Fundación Cidade da Cultura e Afundación. Unha tras outra, o proxecto vai debullando o pasado da Galicia urbana da man do comisariado de Manolo Gago.

 

dehistoria forma parte dun equipo composto por unha diversidade de profesionais e de expertos na historia das nosas cidades. A nosa responsabilidade foi elaborar unha proposta inicial de documentos para incorporar á mostra. A selección final está un pouco por todas partes pero é a protagonista da sección Tramas.

Milleiros de pergamiños, libros, planos, croquis, debuxos, etc pasaron polas nosas mans ao longo deste proxecto; son materiais de todo tipo que ilustran os mais variados aspectos do noso pasado desde naipes insertos nun proceso xudicial até catálogos comerciais decimonónicos, apuntes escolares, panos bordados por nenas en traballos escolares ou mesmo mais dunha carta de amor. Unha variedade case infinita de testemuños doutro tempo.

As propias cidades son heteroxéneas e cada unha ten unha traxectoria e personalidade que se manifesta neste conxunto de documentos  así como nas diferentes mostras.

Onte coma hoxe, a vida expresase das mais diversas formas.

Por iso para nós cada mostra é unha aventura nova, un verdadeiro desafío ás nosas habilidades profesionais e á nosa creatividade á hora de buscar e atopar novos enfoques e propostas. Traballoso, mais tamén estimulante e divertido.

Por iso convidamosvos a botar un ollo ao que vos ofrece até xaneiro Vigo no tempo e xa o ano que ven ás mostras que abrirán en Ourense e Pontevedra.

PARAXES CORUÑESAS: AS FONTES

Paso de San Xoán da Cova

No proxecto das paradas da provincia da Coruña (esas paraxes singulares que compre recoñecer e valorar) unha das tarefas que facemos é buscar e identificar imaxes antigas destes lugares. En primeiro lugar, porque son ilustrativas de como eses sitios tan especiais se foron conformando e ademais porque as veces están bastante transformados.

Tomemos como exemplo, o caso desta imaxe: o chamado Paso da Cova; é un estreito a modo de pequeno canón que fai o río Ulla preto do lugar de Ponte Ulla e toma o seu nome dun vello mosteiro. O lugar é hoxe significativamente diferente pois tanto a nova estrada como o ferrocarril crearon pontes que non só transformaron á paisaxe senón que tamén fixeron mudar a nosa percepción sobre ela.

Así, o vello estreito perdeu o seu misterio e parte da monumentalidade, mentres que a antiga ponte é hoxe imperceptible para quen circula pola estrada xa que queda debaixo dela.

Non obstante, aínda hoxe é un sitio de gran beleza escénica.

Sabes onde queda Ponte Ulla? á beira do río Ulla, no límite entre as provincias de Coruña e Pontevedra. Exactamente aquí

 

A Ascensión: a feira que trouxo a festa

Desde hai séculos, a Ascensión é un día grande en Santiago; é xornada de feira e, ultimamente, tamén de festa. Trátase dun evento moi tradicional, que as xentes de Santiago asocian coa primavera, con paseos e bailes na Alameda e Santa Susana, con barracas e coa feira. Malia que na actualidade se desenvolve, ante todo, coma unha celebración festiva, en orixe naceu coma unha importante feira. Este mercado de gando, sobre todo cabalar, duraba dous días e atraía milleiros de persoas, non só da contorna senón tamén de comarcas máis afastadas; as xentes acudían a comprar e a vender e a cidade enchíase daquela cun enorme balbordo de persoas, animais e mercadorías.

A carballeira e o campo de Santa Susana acollían a feira e as rúas da cidade eran o escenario dos actos festivos que pouco se foron desenvolvendo en paralelo á actividade mercantil. Con todo, a Feira da Ascensión non comezou a ser a Festa que hoxe coñecemos ata a década de 1950, cando os cambios no sector gandeiro supuxeron o esmorecemento das grandes feiras anuais.

Ata entón, as feiras compostelás a Ascensión e o Apóstolo eran un referente no panorama galego e convocaban a centos de gandeiros e tratantes. Viñan de Castela e Portugal a comprar, sobre todo bestas, pero tamén aquelas vacas e bois cebóns de tanta sona; da contorna e de toda a Terra de Santiago chegaban os labregos cos seus animais, os pequenos tratantes, as mulleres co produto das súas hortas, co pan ou cos panos tecidos con tanto esmero. En conxunto, entre todos dábanlle á cidade unha cor e unha alegría moi singulares….

Se queres seguir lendo, descarga o pdf completo

25N. Aos ollos de dehistoria

p044_0051

Cada día pasan polas nosas máns un feixe de documentos históricos, a maioría relativos a situacións e lugares cotiáns. Asuntos alegres ou tristes, todas as cousas da vida teñen acollida nun escrito público ou privado e no traballo da Historia é doado dar con elas.

Un deses temas que de cando en vez agroma nos papeis é o da violencia machista.

E é curioso porque o atopamos en escritos e libros dos séculos medievais e modernos, que son os que mais miramos nestes últimos meses (polos encargos que temos).

Dado que acostumamos a pensar neses tempos como violentos e, desde logo, nada dados a igualdades e feminismos, porqué chaman a nosa atención estas referencias? Pois por unha banda porque a maioría fan alusión ás historias de mulleres que presentaron denuncia ante a xustiza e por outra porque os textos deixan ver que xunto ao silencio complice dalguns había tamén reproche social a estes comportamentos. Si, os antigos nunca deixan de sorprendernos.

Pode que as solucións que as sociedades antigas daban á violencia exercida ás mulleres non sexan satisfactorias aos nosos ollos, pois estaban dentro das súas lóxicas legais e culturais, pero isto non quere dicir que fosen tolerantes con estes comportamentos. Antes ao contrario.

Poñamos un exemplo, Xoán Afonso de Tenorio, mercador ourensán, foi condeado en 1465 a recoñecer públicamente que batera repetidamente á súa muller e tivo que ofrecer bens que avalasen o seu compromiso de non volver a facelo; so así Elvira Rodríguez volvería con el. Pode parecer un castigo leve pero o certo é que a condena pública e a fianza deberon marcar a este home de por vida nun contexto social e económico pechado, como é o dunha vila galega medieval.

Asi pois, había homes que batían nas mulleres pero é evidente que a vida penada -como a chama o documento- de Elvira non era abertamente consentida pola súa comunidade.

Isto vemolo tamén en contextos de violencia extrema e xeralizada, como os tempos previos á Guerra Irmandiña. Daquela Tareixa Gómez obtivo unha importante sentenza ao seu favor. Denunciou en 1458 a Xoán -criado de Xoán de Novoa, fidalgo- porque estando ela mansa et segura e non fasendo mal nen nojo a persoa alguna, porque mal devese reçeber, el mencionado Juan aderençara a ella et a tomara por los cabellos e a levara arrastro por dormir con ela. Foi o seu valor á hora de facer a denuncia e o compromiso das testemuñas (2 homes) o que condenou ao criado.

E coma estes, hai moitos casos nos documentos galegos, que falan dunha lacra social que aínda que exista de sempre non foi consentida por sistema, e disto temos que tirar exemplo.

Tamén hai noticias -máis dispersas polo tipo de documentos que manexamos non porque non sucederan- a situacións de acoso, violacións e mesmo asesinato, dentro dos ámbitos máis cotiáns. Aquí, denunciar era máis dificil pois ao careceren de plena capacidade legal, as mozas e mulleres casadas non podían acudir aos tribunais directamente pero tamén hai historias que son exemplo aínda hoxe.

Coñecemos, por tanto, só algunhas das historias de vida marcadas pola violencia, a desigualdade e o machismo e podemos recuperar algunhas noticias dispersas, ás veces pouco máis que un nome e un suceso.

Así a lectura destes documentos deixa un sabor agrio e o corazón encollido. Temos os nomes e as historias e podemos imaxinar outras cousas delas pero pouco máis temos para render homenaxe á resiliencia, memoria e coraxe destas mulleres ou para traer ao presente historias como a de Catarina de Lermo, veciña da parroquia de San Xoán, asasinada en 1568 por Francisco Rodríguez, procurador de causas na cidade de Santiago.

Non podemos evitar a presenza destes feitos nos documentos históricos que hoxe temos, porque o pasado xa pasou. Gustaríanos, iso si, que non estiveran naqueles que queden da nosa sociedade, que o noso tempo estea connotado por un comportamento alleo aos nosos valores. Está na nosa man.