Cada día pasan polas nosas máns un feixe de documentos históricos, a maioría relativos a situacións e lugares cotiáns. Asuntos alegres ou tristes, todas as cousas da vida teñen acollida nun escrito público ou privado e no traballo da Historia é doado dar con elas.
Un deses temas que de cando en vez agroma nos papeis é o da violencia machista.
E é curioso porque o atopamos en escritos e libros dos séculos medievais e modernos, que son os que mais miramos nestes últimos meses (polos encargos que temos).
Dado que acostumamos a pensar neses tempos como violentos e, desde logo, nada dados a igualdades e feminismos, porqué chaman a nosa atención estas referencias? Pois por unha banda porque a maioría fan alusión ás historias de mulleres que presentaron denuncia ante a xustiza e por outra porque os textos deixan ver que xunto ao silencio complice dalguns había tamén reproche social a estes comportamentos. Si, os antigos nunca deixan de sorprendernos.
Pode que as solucións que as sociedades antigas daban á violencia exercida ás mulleres non sexan satisfactorias aos nosos ollos, pois estaban dentro das súas lóxicas legais e culturais, pero isto non quere dicir que fosen tolerantes con estes comportamentos. Antes ao contrario.
Poñamos un exemplo, Xoán Afonso de Tenorio, mercador ourensán, foi condeado en 1465 a recoñecer públicamente que batera repetidamente á súa muller e tivo que ofrecer bens que avalasen o seu compromiso de non volver a facelo; so así Elvira Rodríguez volvería con el. Pode parecer un castigo leve pero o certo é que a condena pública e a fianza deberon marcar a este home de por vida nun contexto social e económico pechado, como é o dunha vila galega medieval.
Asi pois, había homes que batían nas mulleres pero é evidente que a vida penada -como a chama o documento- de Elvira non era abertamente consentida pola súa comunidade.
Isto vemolo tamén en contextos de violencia extrema e xeralizada, como os tempos previos á Guerra Irmandiña. Daquela Tareixa Gómez obtivo unha importante sentenza ao seu favor. Denunciou en 1458 a Xoán -criado de Xoán de Novoa, fidalgo- porque estando ela mansa et segura e non fasendo mal nen nojo a persoa alguna, porque mal devese reçeber, el mencionado Juan aderençara a ella et a tomara por los cabellos e a levara arrastro por dormir con ela. Foi o seu valor á hora de facer a denuncia e o compromiso das testemuñas (2 homes) o que condenou ao criado.
E coma estes, hai moitos casos nos documentos galegos, que falan dunha lacra social que aínda que exista de sempre non foi consentida por sistema, e disto temos que tirar exemplo.
Tamén hai noticias -máis dispersas polo tipo de documentos que manexamos non porque non sucederan- a situacións de acoso, violacións e mesmo asesinato, dentro dos ámbitos máis cotiáns. Aquí, denunciar era máis dificil pois ao careceren de plena capacidade legal, as mozas e mulleres casadas non podían acudir aos tribunais directamente pero tamén hai historias que son exemplo aínda hoxe.
Coñecemos, por tanto, só algunhas das historias de vida marcadas pola violencia, a desigualdade e o machismo e podemos recuperar algunhas noticias dispersas, ás veces pouco máis que un nome e un suceso.
Así a lectura destes documentos deixa un sabor agrio e o corazón encollido. Temos os nomes e as historias e podemos imaxinar outras cousas delas pero pouco máis temos para render homenaxe á resiliencia, memoria e coraxe destas mulleres ou para traer ao presente historias como a de Catarina de Lermo, veciña da parroquia de San Xoán, asasinada en 1568 por Francisco Rodríguez, procurador de causas na cidade de Santiago.
Non podemos evitar a presenza destes feitos nos documentos históricos que hoxe temos, porque o pasado xa pasou. Gustaríanos, iso si, que non estiveran naqueles que queden da nosa sociedade, que o noso tempo estea connotado por un comportamento alleo aos nosos valores. Está na nosa man.
Desde hai séculos, a Ascensión é un día grande en Santiago; é xornada de feira e, ultimamente, tamén de festa. Trátase dun evento moi tradicional, que as xentes de Santiago asocian coa primavera, con paseos e bailes na Alameda e Santa Susana, con barracas e coa feira. Malia que na actualidade se desenvolve, ante todo, coma unha celebración festiva, en orixe naceu coma unha importante feira. Este mercado de gando, sobre todo cabalar, duraba dous días e atraía milleiros de persoas, non só da contorna senón tamén de comarcas máis afastadas; as xentes acudían a comprar e a vender e a cidade enchíase daquela cun enorme balbordo de persoas, animais e mercadorías.
