Archivo de la categoría: Patrimonio

Unha web sobre a Rocha Forte de Santiago

dehistoria, Divulgación, Informes históricos, Patrimonio, Publicacións

exterior da cerca da rocha forteNestes días vense de facer pública a web sobre o proxecto de investigación do castelo da Rocha Forte; está en Santiago, na entrada sur á cidade, na beira do río Sar.

Como ben lembraredes, este é un proxecto no que nos participamos. A nosa achega foi a busca de documentación histórica, tanto do castelo como da súa contorna máis inmediata. Foi un traballo complicado porque o castelo deixou de existir a finais do século XV; con todo, a investigación da súa contorna -entendida nun perímetro bastante amplo- permitiunos atopar descricións dos chamados suelos de la Rocha, achegarnos á evolución do espazo máis inmediato -a actual aldea da Rocha- ou, mesmo, reconstruír sobre a paisaxe e con bastante claridade a rede de camiños da zona.

O noso traballo completase coa achega do equipo arqueolóxico, de xeito que hoxe temos unha panorámica máis clara do pasado do castelo e da súa contorna, o que nos axuda a entendelo mellor.

Na web tendes non só cronoloxías, biografías e datos varios, senón tamén algunhas partes do noso estudo de documentación histórica, o informe da escavación e algúns vídeos e reconstrucións de moito interese.

 

 

O Castelo da Rocha Forte

dehistoria, Divulgación, Informes históricos, Patrimonio

exterior da cerca da rocha forteDesde a primavera estamos traballando no proxecto de documentación, escavación e posta en valor do Castelo da Rocha Forte, unha solemne e imponente ruína que está nas afóras de Santiago, na parroquia de Conxo á beira do río Sar.

Nós encargámonos da busca e identificación da documentación histórica relacionada co castelo e a súa contorna. Levamos meses movendo e estudando documentos pero por fin agora, cando case xa rematamos, podemos ver algunhas cousas algo mais claras.

Para quen non coñeza a súa historia é dificil interpretar esta maxestosa ruína; hoxe queda nunha especie de foxo, debaixo do viaduto da Rocha -ese que se pasa cando entramos en Compostela polo Sur-, e ata hai pouco era mais ou menos unha elevación no terreo cuberta de vexetación. Os traballos acometidos por varios equipos da Universidade de Santiago hai algúns anos permitíron albiscar a magnitude do castelo. Agora que está todo descuberto e que podemos documentar a súa historia, as cousas concordan: era o gran castelo do principal señor de Galicia, xa que logo, impoñía a quen o visitara ou o admirara desde a distancia.

Foi construído polo arcebispo D. Xoán Arias -un home do seu tempo, instruído, cosmopolita e bo xestor- e foi finalmente desmantelado por Afonso de Fonseca II, na segunda metade do século XV. Sufriu asedios, incendios, arranxos e ampliacións, como calquera edificio pensado e interpretado como centro de poder. Pero Fonseca só desarmou (e reaproveitou noutros lugares) o que quedaba tras o derrocamento Irmandiño.

Cos traballos arqueolóxicos en marcha, o sitio non pode visitarse nestes días. Nós acudimos á visita guiada que tivo lugar hai unhas semanas, durante a Semana Cultural da Rocha. Naquel día puxemos materiais e coordenadas as ideas e hipóteses que xurdiran no estudo documental. Foi unha visita ben interesante e, chegado o momento, recomendable.

Pódese ver hoxe o que no seu momento (s. XVII) chamaron «los suelos de la Rocha» ou, o que é o mesmo, todo o que quedou a ras de chan e por debaixo del: canles, alicerces da torre de homenaxe, os fundamentos da cerca (con varios metros de altura sobre o piso orixinal), a morea de proxectís de pedra que se lanzaron contra o castelo, os muros derrubados polos Irmandiños, o arranque das torres da muralla, …

E contámosvos todo isto porque hoxe un xornal da cidade -con motivo da visita do alcalde ás escavacións- publica unha completa galería fotográfica na que ademais das instantáneas do acto, temos tomas de moito interese sobre pezas atopadas e o traballo dos arqueólogos.

Podedes mirala clicando aquí. E neste outro enlace, de outro xornal, teredes un apuntamento sobre unha das imaxes da galería, pois parece que foron achados naquel lugar restos humanos.

Se queredes saber máis:

 

Luces de alén mar. As escolas de americanos en Galicia

dehistoria, Divulgación, Patrimonio

escola de tapia (ames)Este é o suxestivo nome dunha exposición que se ve de inaugurar esta semana no MUPEGA. É froito do traballo levado a cabo durante anos polo Consello da Cultura Galega e, concretamente, polo seu e xa que logo, noso Arquivo da Emigración.

Nos colaboramos, no seu tempo, co arquivo neste apaixoante proxecto de catalogación das chamadas escolas de indianos. As escolas -as que aínda hoxe podemos visitar mais tamén as que xa desapareceron- foron seguramente o legado mais prezado que nos deixaron. Tamén o mais visible por canto estes edificios, polo xeral doadamente identificables pola súa elegancia e arquitectura singular, están esparexidos por todo o pais.

Os indianos, non obstante, trouxeronnos outras moitas cousas como unha concepción nova da casa, que se reflicte non so nas súas construcións estilosas senón tamén na conformación da vivenda galega máis recente, algúns costumes culinarios como ese gosto polos froitos exóticos, emprendementos que trouxeron riqueza, un xeito diferente de ver o mundo, os ritmos tropicais que nos engaiolaron… e si, tamén unha certa saudade colectiva por aquelas terras cálidas que figuran no noso imaxinario colectivo como sinónimo do paraíso.

Queremos convidarvos a visitar esta mostra para recoñecer e homenaxear o esforzo destes nosos paisanos. E, xa que estades, aproveitar para coñecer este singular e entretido museo dedicado á historia do noso ensino (as escolas, as aulas, os materiais…).

 

Para quen no poda achegarse: botade un ollo á nota que sobre ela atoparedes no Arquivo da Emigración e ao catálogo, dispoñible para a súa descarga.

Paraxes históricas: Ponte Maceira

Aplicacións turísticas, Cuestións triviais, Divulgación, factoría dehistoria, Patrimonio

vista xeral da Ponte maceiraA nosa paisaxe está fondamente humanizada. Fálanos das experiencias e forma de vida das xentes doutro tempo; eles e elas condicionaron e crearon a súa aparencia actual. Os campos, os camiños, mesmo as cores permiten ler e sospeitar as trazas da vida no pasado.

As veces temos tan interiorizados os lugares nas que transcorre a nosa vida que esquecemos o que hai por debaixo. Compre, xa que logo, pararse un pouco e traer á mente eses testemuños mudos.

Neste inverno diluvial convidamosvos a recoñecer esta paraxe próxima a Santiago: A Ponte Maceira. E, por que non!, a facer unha escapadiña aproveitando a próxima tarde soleada.

Esta ponte de orixe medieval é o espazo máis recoñecible dun feito histórico que acadou sona lendaria: o encontro de Ponte Maceira e a batalla de Altamira.

Indo desde Santiago pasamos os seus fitos máis senlleiros: o vello camiño a Fisterra, a ponte e aldea de Augapesada -onde se concentraron os exércitos nobiliarios-, a Costa de Mar de Ovellas -polo que subiu con sorprendente rapidez unha enorme mesnada-, Carballo -onde se cruzan os camiños- e a Ponte Maceira -onde dous exércitos loitaron con desesperación-.

Á volta, deixando atrás o elegante pazo de Gasamáns é imprescindible un paseiño polas ruinas das torres. Ao seu pe tivo lugar a batalla definitiva que foi, con todo, unha mais das moitas nas que se liaron os arcebispos e os cabaleiros da terra.

Aqui tendes un singular recurso patrimonial, invisible pero disposto a que nós o aproveitemos. Que teñades un bo día!!

 

Torre dos Mouros, Madoz e o Diccionario Geográfico

dehistoria, Divulgación, Patrimonio

portada diccionario de MadozEstamos a participar no proxecto arqueolóxico-social da Torre dos Mouros armado arredor do xacemento arqueolóxico do mesmo nome que está no antigamente chamado Monte de Lira, na parroquia deste nome en Carnota.

É unha iniciativa distinta, que procura a implicación conxunta de expertos (arqueólogos, comunicadores, historiadores…) e sociedade, sendo esta busca da implicación das xentes (veciñanza, científicos, internautas) o que nos resulta especialmente atraínte.

Evidentemente tamén o obxecto de estudo: o emprazamento.

A nosa achega consistirá en buscar e -no mellor dos casos- recuperar e artellar os datos históricos sobre a Torre dos Mouros e a súa contorna.

É tarefa complicada por canto as primeiras incursións nos arquivos e bibliografía parecen desfigurar un lugar (a parroquia de Lira) que aos nosos ollos é un territorio moi concreto, pero xa veremos o que da de si o asunto.

Para ver de aclarar o asunto, comezamos polos recursos habituais: Catastro de Ensenada e Diccionario Geográfico Estadístico Histórico de España y sus territorios de Ultramar.

O Dicionario de Pascual Madoz, gardaba para nós unha pequena sorpresa: a entrada da parroquia de Lira escapa ao sincretismo tan habitual nesta obra, que apenas da os datos básicos da poboación que describe, e nos da noticia da existencia no cumio do monte Garganta das torres denominadas Torres dos Mouros. Boa nova!

A obra de Madoz, con todo, ten que ser estudada con coidado por canto non estamos ante unha achega informativa que podamos contrastar (non coñecemos as súas fontes). É polo xeral un autor solvente pero será o noso cometido buscar os datos que nos permitan afirmar ou desmentir esa interesante noticia e, interpretala chegado o momento. Que debemos entender por Torres? Toma este dato doutro autor anterior? Quen é? É fiable?

Por certo, máis alá da súa obra, Pascual Madoz desempeñouse como un estudoso que entrou no campo da política, cun compromiso claro polo progreso; que foi quen de sacar adiante algúns interesantes proxectos, entre eles unha lei de Desamortización menos famosa pero mais efectiva que a de Mendizabal.

O seu Diccionario está dispoñible na Biblioteca Virtual de Andalucía